یکی از مهم‌ترین سیستم‌های ایمنی خودرویی که این روزها در اکثر خودروها یافت می‌شود، برنامه پایداری الکترونیکی است که از سال 2014، وجود آن بر روی تمام خودروهایی که در اروپا فروخته شده اند، اجباری اعلام شده است. این سیستم به کمک سنسورهای موجود در سر چرخ‌ها که عمدتا مربوط به سیستم ترمز ضد قفل هستند و از اطلاعات آن ها در سیستم های دیگر نیز استفاده می شود، تشخیص می دهد که خودرو در وضعیت ناپایداری قرار گرفته است و کمک به پایدار شدن آن و بازگشت به مسیر صحیح می کند.
آشنایی با سیستم ESP
این سیستم توسط شرکت های مرسدس بنز، ب ام و و تویوتا به صورت تجاری و تولید انبوه روی خودرو های سواری به کار گرفته شد. عبارت ESP مخفف عبارت Electronic Stability Program است که به برنامه پایداری الکترونیکی خوانده می شود و البته در شرکت‌های مختلف نیز نام‌های گوناگونی دارد که رایج‌ترین آن‌ها ESC و DSC است که البته واژه ESP گستردگی بیشتری دارد.
می توان برنامه پایداری الکترونیکی را مجموعه ای کامل و هوشمند از برنامه‌های گفته شده دانست که باز هم ریشه آن را باید در سیستم ترمز ضد قفل بدانیم چرا که بخشی از عملگرهای این سیستم، همان حسگرها و سنسور های سیستم ترمز ضد قفل هستند که کار بنیادی تشخیص سرعت دورانی هر کدام از چرخ ها را برعهده دارند.
در حالت عادی سیستم ESP در حالت آماده باش قرار دارد و به طور دائم رفتار های خودرو و راننده را کنترل می کند که شامل سرعت دورانی هر کدام از چرخ ها، زاویه پیچش خودرو حول محور yaw که محور عمود به خودرو محسوب می شود، زاویه فرمان‌گیری راننده و… خواهد بود.
با قراردادن لحظه به لحظه اطلاعات ارسالی از بخش‌های مختلف در کنار هم، پردازنده مرکزی این سیستم تصمیم به دخالت برای کمک به پایداری خودرو خواهد گرفت که این ناپایداری‌ها می تواند در موقعیت‌هایی چون هیدروپلنینگ (سوار شدن چرخ ها بر روی لایه‌ای از آب موجود در کف جاده)، کم فرمانی و یا بیش فرمانی در سر پیچ‌ها و… و به طور کلی هر زمان که خودرو در آستانه قرار گرفتن در شرایط بحرانی و مرزی نزدیک به انحراف و واژگونی باشد.
کارکرد سیستم ESP
در این زمان باز هم سنسورهای قرار گرفته بر روی چرخ ها که سرعت دورانی هر چرخ را به کامپیوتر مرکزی سیستم ارسال می کنند، نقشی کلیدی بازی می کنند و هر زمان که سرعت دورانی یکی از چرخ ها نسبت به دیگری به نحوی افزایش یا کاهش پیدا کند که با زاویه قرارگیری فرمان و هم چنین میزان قدرت و گشتاور تولیدی موتور که ناشی از میزان باز بودن دریچه گاز آن است همخوانی نداشته باشد، سیستم تشخیص به شروع ناپایداری داده و با ترمز گرفتن چرخ‌هایی که در حالت ناپایدار قرار دارند و در صورت نیاز حتی با کاهش توان موتور با استفاده از دریچه گاز و پاشش سوخت، سعی می‌کند تا خودرو در جهت صحیح حرکت قرار بگیرد. اما چگونگی انجام این کار به چه صورت است؟ وقتی خودرو در یک پیچ قرار دارد، چرخ های بیرونی مسیر بیشتری را از تایر های درون دایره پیچ طی می کنند که در این صورت باید سرعت دورانی بالاتری نیز داشته باشند.
اگر این سرعت دورانی بیش از حد نرمال و طبیعی آن باشد، منجر به بیش فرمانی و اصطلاحا اسپین شدن خودرو به دور محور yaw خود خواهد شد و اگر این سرعت دورانی کمتر از حد نرمال باشد، خودرو دچار کم فرمانی و نپیچیدن می‌شود. حال پردازنده مرکزی سیستم ESP بعد از تشخیص به حرکت خودرو به سمت ناپایداری، با کمک ترمز ها، کاهش قدرت تولیدی موتور و حتی کنترل گشتاور اعمالی به چرخ ها سعی می کند تا تایرها دارای سرعت های دورانی استاندارد و نرمال شوند تا ضمن جلوگیری از خروج خودرو، آن را به جاده باز گرداند.
توضیحاتی درباره ESP
در سال‌های اولیه روی کار آمدن این سیستم، نزدیک به 40 درصد از رانندگان خودروهایی که دارای این برنامه بوده و دچار انحراف از جاده شده بودند، ذکر کرده‌اند که به تصور آن ها این سیستم در هر حالتی از خروج خودرو جلوگیری خواهد کرد. این در حالی است که سیستم ESP و بسیاری از دیگر سامانه‌های این چنینی، فقط در شرایطی که خودرو از حالت بحرانی خارج نشده باشد می‌توانند به پایداری آن کمک کنند و اگر وضعیت خودرو قابل کنترل نباشد، سیستم ESP نیز نخواهد توانست کاری از پیش ببرد و به قولی نمی‌توان با قوانین فیزیک به مبارزه پرداخت.
هم چنین می‌توان این سیستم را در اکثر خودرو ها خاموش کرد چرا که گاهی مواقع دخالت‌های این سیستم می‌تواند از لذت رانندگی بکاهد. با این حال در برخی از خودرو ها نیز باز هم با خاموش کردن آن، این برنامه به طور کلی از مدار خارج نخواهد شد و باز هم در آخرین لحظات بحرانی وارد عمل خواهد شد تا به راننده اجازه ندهد که بیش از حد توانایی های حرکتی خودرو را در شرایط پر خطر به چالش بکشد.
