بیمارستان محل درمان بیماران است اما گاهی حضور در بیمارستان نه تنها مشکل بیمار را حل نمیکند، بلکه آلوده بودن این محیط، موجب میشود تا بیمار بیشتر آسیب دیده و سلامتی او بیشتر مورد تهدید قرار بگیرد. این عفونت در بهترین حالت، مدت زمان حضور بیمار را در بیمارستان افزایش داده و در بدترین شرایط موجب مرگ بیمار میشود. در سالهای گذشته، سیستمی وجود نداشت تا درصد ابتلا به عفونتهای بیمارستانی ثبت و کنترل شود.
بیشتر بخوانید:
در حال حاضر، از 6میلیون بیماری که سالانه در بیمارستان بستری میشوند، 600هزار نفر به عفونت بیمارستانی مبتلا شده و بابت درمان، رقمی افزون بر 12میلیارد تومان را به سیستم بهداشت و درمان کشور تحمیل میکنند. در این شرایط، وزارت بهداشت وارد عمل شد و اقداماتی را در جهت کاهش این معضل در پیش گرفت. محمود نبوی، معاون مرکز مدیریت بیماریهای واگیر وزارت بهداشت در گفتگو با «رسانه مجازی نیلسو» به بیان ابعادی از این موضوع پرداخت که در ذیل میخوانید.
در جایگاه معاون مرکز مدیریت بیماریهای واگیر وزارت بهداشت، وضعیت فعلی عفونتهای بیمارستانی را چگونه ارزیابی میکنید؟
به طور کلی، در هر بیمارستانی آماری در حدود پنج تا 10 درصد، عفونت بیمارستانی مشاهده میشود که از نوع عفونتهای شدید نیست و این موضوع طبیعی است. در گذشته، درصد گزارشدهی این عفونتها پایین بود، اما اکنون طی صحبتهایی که شده، قرار بر این است تا تمامی موارد ابتلا به عفونتهای بیمارستانی به دو دلیل عمده گزارش شود؛ اولین دلیل این است که داشتن آماری از تعداد آنها در تشخیص و کنترل زودرس این عفونتها، سهم بسزایی دارد، دوم اینکه بیمارستانها از لحاظ کیفیت پایش و در صورت وجود نقصی، اهتمام به رفع نقص آن میشود.
در طول مدتی که برنامه کنترل عفونتهای بیمارستانی و تشکیل کمیتههای پیشگیری در بیمارستانها صورت گرفته، کیفیت خدمات بهبود داشته است؟
نزدیک به هشت است که برنامه کنترل عفونت در بیمارستانها اجرایی میشود و در این مدت از 950 بیمارستان در سراسر کشور، 400 بیمارستان در برنامه کنترل عفونت بیمارستانی قرار دارد. بعضی از بیمارستانها گزارشهای دقیقی اعلام کرده و حتی درصد عفونتهای بیمارستانی را تا شش درصد هم گزارش میدهند. در بیمارستانها و مراکز درمانی محدودتر، برخی آمارها فقط تا یک درصد است که نیاز به پیگیری و کنکاش بیشتری دارند، شاید نیاز باشد تا این مسأله را در بین کارکنان و پرسنل درمانی جا انداخته و آموزش دهیم. چراکه عمدهترین عفونتها، سوند ادراری، محل جراحی، تنفسی و خونی است، از اینرو آگاهی آنان نسبت به علائم و عوارض عفونتها میتواند در تشخیص اینکه بیمار در چه وضعیت خطرناکی است و اینکه کیفیت بهداشت در بیمارستان چگونه بوده را مورد ارزیابی قرار داد. از طرف دیگر، تشخیص زودرس بیماران مبتلا به عفونت بیمارستانی و مراقبت جداگانه از آنها، میتواند از خطر ابتلای بیماران دیگر به عفونت بکاهد.
سایر بیمارستانها چه زمانی مشمول برنامه کنترل بیمارستانی میشوند؟
در جهت پوشش بیمارستانها و راهاندازی کمیته کنترل و مراقبت عفونتهای بیمارستانی، گامبهگام پیش میرویم. ظرف چند سال آینده تمامی بیمارستانها را مشمول این طرح میکنیم. در این صورت شاهد کاهش چشمگیر آمار ابتلا به عفونتهای بیمارستانی خواهیم بود.
آیا رؤسای بیمارستانی آمار و اطلاعات صحیحی در خصوص ابتلا به عفونتهای بیمارستانی ارائه میدهند؟ به هرحال گزارش چنین آماری وجهه خوبی برای بیمارستان ندارد؟
اوایل مسئولان بیمارستانها از دادن گزارش دقیق مبتلایان به عفونت بیمارستانی، واهمه داشتند اما اطمینانخاطری که به آنها دادیم موجب شد تا این مهم را جدی بگیرند و آمار واقعی را گزارش کنند.
چنانچه رؤسای بیمارستانی آمارها را دقیق ارائه دهند، امتیاز مثبتی برای آنها قلمداد میشود؟
درست است که ارائه آمار صحیح و دقیق از مبتلایان به عفونت بیمارستانی، در وهله اول و نزد افکار عمومی زننده است اما اگر بیمارستانها به ارائه دقیق این آمار اهتمام ورزند، در جهت ارتقای کیفیت بهداشتی مراکز درمانی و بیمارستانها تلاشی مضاعف شده و سلامت بیماران تضمین میشود و در نتیجه، اعتبار بیمارستان برای سالهای آتی افزایش پیدا خواهد کرد. به عبارت دیگر، شاخص مهمی در اعتبارسنجی بیمارستانها محسوب میشوند.
در سایر کشورها کنترل و مبارزه با عفونتهای بیمارستانی چگونه صورت میگیرد؟
بعد از راهاندازی سیستم کنترل عفونت در بیمارستانها، سازمان جهانی بهداشت نیز به تمام کشورهای درحالتوسعه پیشنهاد کرد تا آنها نیز در بیمارستانهای خود کمیتههای کنترل عفونت را تشکیل بدهند. البته کشورهای پیشرفته از سالها پیش دستبهکار شده بودند و بهشدت موضوع عفونت بیمارستانی را کنترل میکردند.
تشکیل کمیتههای کنترل عفونت میتواند منجر به توقف ابتلا به عفونتهای بیمارستانی شود؟
با تشکیل کمیتههای کنترل و پیشگیری از عفونت در بیمارستانهای سراسر کشور و با جلسات ماهانه، تا حدود زیادی از موارد عفونت کاسته شده است. اما در یک کلام باید گفت بیمارستان بدون عفونت وجود ندارد، هدف ما هم کاستن آمار آن است.
سالیانه چه میزان هزینه صرف کنترل و مراقبتهای عفونت بیمارستانی میشود؟
طبق آماری که در گذشته وجود داشته است، رقمی بالغ بر 12میلیارد تومان برای کنترل و مراقبت از عفونتهای بیمارستانی صرف شده است. در این میان، بیمارستانها با یک معضل جدی روبهرو بودند و دلیل آن نیز این است که هزینهای را که بیمارستانها میتوانستند به جهت اقدامات سازنده بهکار گیرند، هدر میرفت. در حال حاضر، آمار جدیدی دسترس نیست. بهطور کلی نزدیک به 40 درصد از بیمارستانها را پوشش میدهیم، از طرف دیگر، بیماران مبتلا به عفونت، در بیمارستان اقامت بیشتری داشته و دارو و درمان آنها نیز هزینهای مضاعف را دربرخواهد داشت. بهطور قطع هزینه سنگینی را متحمل میشویم، اما در حال حاضر برآوردی از رقم دقیق جدید مبالغ صرفشده نداریم. در خصوص کاهش هزینهها نیز باید بگویم که بعد از گذشت زمان و با اعمال کنترلها، کمتر خواهد شد.
کدام شهرها و بیمارستانها در این طرح موفقتر عمل کردهاند؟
بیمارستانهایی که زیرمجموعه دانشگاههای علومپزشکی بزرگ هستند، مانند بیمارستان شریعتی آمار دقیقتری را گزارش دادهاند و در این طرح توفیقات بیشتری را داشتهاند. چراکه این بیمارستانها امکانات بیشتری را دارا هستند. اما در بیمارستان کوچکتر به دلیل کمبود امکانات، کنترل یا گزارشدهی از سطح پایینتری برخوردار بوده است.
یعنی در خصوص آمار مرگومیر اطلاعی در دسترس نیست؟
عفونتهایی که بیمار بستری به عنوان عفونت بیمارستانی دریافت کرده و با آن درگیر میشود، آنچنان خطرناک نیست که منجر به مرگ شود و بیمار با مصرف دارو میتواند آن را درمان و رفع کند، اکثر بیمارانی که در اثر عفونت بیمارستانی فوت میکنند، بیماران با چند مشکل جسمی هستند؛ بهطور مثال، بیماران دیابتی در این میان سهم بسزایی دارند، چراکه زخم پای دیابتیها منبع و ماخذ عفونت است. بهطور کلی و با توجه به شرایط بهداشتی کشور، وضعیت ما در مورد کنترل عفونتها در وضعیت متوسط است، اما در مقایسه با سایر کشورهای منطقه مدیترانه شرقی در شرایط مناسبی قرار داریم.
شیوع عفونتهای بیمارستانی در ایران و در کشورهای دیگر چه تفاوتهایی دارد؟
برای مثال در کشورهای خاورمیانه 10 تا 11 درصد و کشورهای اروپای شمالی 7 تا 8 درصد است. مناطق و کشورهای مختلف تفاوت چشمگیری ندارند و فقط یک یا دو درصد اختلاف وجود دارد.
چرا در کشورهای اروپایی نرخ ابتلا به عفونتهای بیمارستانی کمتر است؟
در کشورهای اروپایی از مدتها پیش علیه عفونتهای بیمارستانی، کمیتههایی تشکیل شده بود. در بیمارستانهای کشورهای اروپایی ضوابط، مقررات، کنترل میکروبی و رعایت بهداشت در محیط و فضای بیمارستانها بهطور جدی پیگیری میشود، به همین دلیل، بیماران کمتر به عفونتهای بیمارستانی دچار میشوند. بیمارستانهای کشورهای آمریکایی و اروپایی شستشوی دستها را جدی گرفته و تجهیزات و لوازم را بهدقت استریل میکنند.
سیاست دیگری که کشوهای اروپایی اعمال میکنند این است که بیماران برحسب نوع بیماریشان جدا میکنند، به همین دلیل، بیماران دیگر به واسطه مشکلی که بیمار کناری دارد، به عفونت مبتلا نمیشوند.
در کدام بخشهای بیمارستانی میزان شیوع عفونتها بیشتر است؟
در بخش مراقبتهای ویژه مانند ICU و CCU میزان ابتلا به عفونتهای بیمارستانی بیشتر است. چراکه در این بخشها بیماران با مشکل جدیتری بستری میشوند و لذا بهطور مستقیم با تجهیزات و لوازم بیمارستانی اعم از لوله تنفس مصنوعی و سوند ادراری مواجه هستند. بخشهایی که بیماران سوختگی و شیمی درمانی را با ضعف ایمنی بالا مراقبت میکنند نیز آمار قابل توجه عفونت بیمارستانی را گزارش میدهند.