نگاه تأسف‌بار نسبت‌به پزشکی که در دام اعتیاد گرفتار شده است به‌مراتب بیشتر است. به‌هرحال این سؤال مطرح است که چرا پزشکی که نسبت به عواقب مواد مخدر آگاهی دارد باید معتاد شود؟ افرادی که این سؤال را می‌پرسند عوامل خانوادگی، شخصیتی را نادیده گرفته و اعتقاد دارند که فرد صرف اطلاع پیدا کردن از مضرات مواد مخدر، نباید از این مواد استفاده کند، درحالی‌که مواد مخدر به‌وفور در دسترس پزشکان است و وسوسه مصرف و وجود این توهم که من معتاد نمی‌شوم، می‌تواند یک پزشک را به یک مصرف‌کننده دائمی مواد مخدر تبدیل کند.
بیشتر بخوانید:
دکتر هومان نارنجی‌ها، مدیرکل سابق فرهنگی و پیشگیری ستاد مبارزه با مواد مخدر و کارشناس ترک اعتیاد و درمانگر، بر این باور است که این واکسن از دانشجویان پزشکی دریغ شده است و به همین دلیل دانشجویان پزشکی بعید نیست که معتاد شوند! البته دکتر نارنجی‌ها این سؤال را مطرح می‌کند که اگر به دانشجو واکسن نمی‌دهید چطور انتظار دارید که معتاد نشود؟
محمدرضا داودآبادی فراهانی، معاون سابق فرهنگی و دانشجویی وزیر بهداشت درمان و آموزش پزشکی اعلام کرده که حدود 90 درصد دانشجویان علوم پزشکی تجربه مصرف سیگار داشتند و 6.4 درصد این دانشجویان نیز روانگردان یا مواد مخدر مصرف کرده‌اند؟ به نظر شما، این آمار تا چه حد درست است؟
این عدد آمار بالایی است. اول باید این نکته روشن شود که این آمار اعتیاد و اجبار به مصرف روزانه است یا مصرف تفننی هم ملاک است.
به نظرمی‌رسد ملاک استفاده کردن مدنظر قرار گرفته است؟
این درست نیست. در آمار چند معیار موردتوجه قرار می‌گیرد؛ مصرف در طول عمر، مصرف در طول سال گذشته، مصرف ماه گذشته و مصرف هر روزه. حالا باید دید این گزارش مربوط به کدام روش محاسبه بوده است. به نظر من، این عدد، برای اعتیاد دانشجویان پزشکی عدد بالایی است چون در جامعه، این عدد حداکثر 3 درصد گزارش می‌شود. اگر هم روزی این عدد محاسبه شده ثابت شود باید گفت برای دانشجویان پزشکی و همکاران آینده‌ام بسیار متأسفم به‌طوری‌که رقم شیوع مصرف مواد مخدر و رونگردان‌ها در آنان نباید به‌عنوان یک گروه فرهیخته در جامعه، به اینجا می‌رسید.
یک سؤال به‌صورت جدی مطرح می‌شود که مگر دانشجویان پزشکی نسبت به عواقب به مواد مخدر آشنایی ندارند که به سمت استفاده از این مواد می‌روند؟
معمولاً دانشجویان به‌ویژه پزشکان از عوارض دارویی و غیره اطلاعات بیشتری دارند، اما مشکل همان مسیری است که عوام را هم معتاد می‌کند، این باور که من معتاد نمی‌شوم، من برای اعتیاد مصرف نمی‌کنم، به خاطر همین مصرف لذت‌آور مواد آن‌ها را نیز گرفتار می‌کند. در زمینه پیشگیری از اعتیاد، ما واکسن اعتیاد می‌خواهیم اما دانشجویان پزشکی ما هم این واکسن‌ها را دریافت نمی‌کنند. مگر امکان دارد که یک پزشک که واکسن کزاز نزده به صرف پزشک بودن، کزاز نگیرد؟ در مورد اعتیاد نیز وضع به همین منوال است. واکسن اعتیاد؛ مهارت‌های زندگی و آموزش مواد مخدر، تغییر نگرش‌های غلط مصرف و تربیت صحیح در محیط خوب خانوادگی است. اگر دانشجوی پزشکی ما نگرش مثبتی به مواد داشته باشد، احتمال مصرف در او کمتر از یک فرد عادی در سطح جامعه نیست. ما در حال حاضر در کلینیک شاهد مراجعین پزشک، دندانپزشک، جراح و سایر متخصصان هستیم. چرا باید این قشر را بدون دریافت واکسن در امان بدانیم؟ البته این نکته نیز وجود دارد که در دسترس بودن خودش عامل خطر است.
به‌طور دقیق منظورتان چیست؟ باورتان این است که پزشکان به دلیل دسترسی آسان به مواد مخدر ازجمله مرفین و … بیشتر در معرض معتاد شدن قرار دارند؟
دقیقاً. پزشکان در بخش‌ها با دسترسی به مرفین و پتیدین و در داروخانه‌ها و ارتباطات خود قادر به تأمین اکثر این داروها هستند. لذا خود مسأله دسترسی می‌تواند زمینه‌ساز مصرف در این گروه از جامعه شود. افسردگی‌ها، اضطراب و بیش‌فعالی دوران کودکی نیز زمینه‌ساز است. برای غربالگری دانشجویان از نظر بهداشت روانی طرحی در دانشگاه اجرا نمی‌شود.
شما به این نکته اشاره کردید که در کلینیک‌های ترک تعداد زیادی پزشک وجود دارد. حال سؤال این است که در صورت اعتیاد دانشجویان پزشکی به مواد مخدر، آن‌ها ترجیح می‌دهند که از مواد مخدر سنتی استفاده کنند یا مدرن؟
در گذشته، آمارها بیشتر در کل کشور مواد سنتی بود، اما در حال حاضر، آمار مصرف بیشتر در بین دانشجویان پزشکی متمرکز بر قرص‌های ترامادول و ریتالین است. در مراحل بعد، مصرف تریاک و آمپول‌های مرفین و پتیدین تزریقی نیز وجود دارد. مصرف هروئین و شیشه در این گروه از سطح کل جامعه کمتر است. ترامادول در دوز بالای 600 میلی‌گرم تشنج می‌دهد. مقاله‌ای را مطالعه می‌کردم که نوشته بود: خیلی از همکاران نمی‌دانند که ترامادول همان کپسول تریاک محسوب می‌شود. من تابه‌حال برای هیچ بیماری ترامادول تجویز نکردم. برخی از همکاران برای سرماخوردگی و بدن‌درد بیمار ترامادول توصیه کرده‌اند.
افسردگی‌های منجر به خودکشی در ریتالین نیز باید مدنظر قرار گیرد. امروزه موارد توصیه به ریتالین باید به‌دقت بررسی شود.
این مسأله را قبول دارید که دانشجویان پزشکی به دلیل افسردگی ناشی از امتحانات سخت و کار مداوم به سمت مواد مخدر کشیده می‌شوند؟
من معتقدم مواد مصرفی دانشجویان جهت کسب لذت و سرگرمی‌های غیرسالم مصرف می‌شود. ممکن است شب‌های امتحان برای بیدار ماندن یا برای شب‌های بعد امتحان برای برگزاری جشن و دور هم بودن، قرص مصرف شود اما دلیل مصرف افسردگی بعد امتحان یا آزمون‌های سخت رشته پزشکی نیست. وقتی به بالین یک پزشک معتاد می‌روم به‌خوبی کارکردهای مختل‌کننده اعتیاد در این افراد به‌چشم می‌خورد و اعتیاد مسیرهای درست رفتاری و زندگی را مختل کرده است یا شاید بهتر باشد بگوییم مختل بوده که اعتیاد بر این سیستم مسلط شده است. دانشجوی پزشکی نمی‌داند که او هم معتاد خواهد شد و مصونیتی بیش از افراد جامعه برایش وجود ندارد. دوستان مصرف‌کننده‌اش به او تعارف می‌کنند و فشار جمع او را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد و در نهایت استمرار لذت و مصرف منجر به اعتیاد وی می‌شود.
راهکار کاهش میزان استفاده از مواد مخدر در بین دانشجویان پزشکی چیست؟ اصولاً برخورد سلبی را توصیه می‌کنید یا ایجابی؟
قطعاً ایجابی. روش‌های پیشگیری از اعتیاد در دانشجویان پزشکی مبتنی بر افزایش دانش اعتیاد، تقویت مهارت‌های زندگی در آنان، تغییر نگرش مثبت به مصرف، قدرتمندسازی روحی و رفتاری آنان، اخذ مشاوره در بزنگاه‌های زندگی، تقویت امکانات رفاهی و تفریحی و غربالگری بیماری‌های روانپزشکی است؛ البته لازم است که برنامه هر دانشگاه با توجه به بافت فرهنگی هر دانشگاه و محیط شهری همان منطقه تغییراتی را لحاظ کند. در یک منطقه خوابگاه وجود دارد، در جای دیگر خانه‌های مجردی دانشجویی شایع‌تر است. در یک منطقه شهر کوچک و امکانات تفریحی محدود است. جای دیگر دانشجویان غیربومی غلبه دارند. در منطقه‌ای اعتیاد در همان شهر بین مردم بسیار شایع است؛ لذا با توجه به این گوناگونی‌ها لازم است تا برنامه‌ای متفاوت و مبتنی بر شرایط موجود طراحی و اجرا شود.
روش‌های عملیاتی شما چیست؟
طرحی از سوی وزارت بهداشت در کشور در حال تدوین و اجراست. در این طرح که جناب دکتر حاجبی و دکتر نوروزی آن را سفارش داده‌اند و به لزوم اجرای آن در کشور معتقدند. این طرح در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی با مدیریت و اجرای عملیاتی دکتر حسن رفیعی، روانپزشک در حال اجراست. به‌طوری‌که تیم‌های متخصص از کل کشور گرد هم آمده‌اند تا برنامه عملیاتی پیگیری از اعتیاد در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور به مرحله اجرا درآید. کارگاه‌هایی به‌صورت عملیاتی برگزار شده و مدل‌های مداخله برگرفته‌ای تجربیات کشورهای موفق به بحث و تبادل‌نظر گذاشته شده است. مقرر گردیده که این طرح به‌زودی اجرایی شود تا در اجراهای آزمایشی در طول سال تحصیلی در دانشگاه‌های کشور روند اجرایی آن و رفع عیوب و شکاف‌های اجرایی در عملیات مشخص شود.
میزان بازگشت دانشجویان پزشکی و استقبال از ترک اعتیاد چقدر است؟
دانشجویان پزشکی نیز برای ترک اعتیاد باید به درمانگاه‌های ترک اعتیاد مراجعه کنند. آیا اگر من پزشک هستم می‌توانم تمامی بیماری‌های خود را به‌تنهایی درمان کنم؟ کجا باید از همکاران متخصص بهره بگیرم؟ درمان اعتیاد نیز یک درمان تخصصی محسوب می‌شود و فرد مصرف‌کننده باید برای دریافت درمان‌های تخصصی به کلینیک مراجعه و خدمات روانشناسی دریافت کند. جایگاه دارودرمانی در ترک اعتیاد تنها 10 درصد است. پس این باور را اصلاح کنیم زیرا با مصرف به‌تنهایی متادون و بوپره نورفین نمی‌توان اعتیاد را که ریشه در روح و روان و رفتار دارد، درمان کرد. گاه درمان‌های خودسرانه نه‌تنها بهبود به همراه ندارند، بلکه با عود مجدد منجر به دلسردی و ناامیدی بیمار نیز می‌شوند.
