پرده اول: زن جوانی که تازه بیست سالگی را پشت سر گذاشته، منتظر نوبت خود بود تا دکتر سونولوژیست او را صدا کند. مهم‌ترین دلیل مراجعه او این بود که پزشک زنان و زایمان در مطب خود نتوانسته بود صدای قلب جنین را بشنود، به همین دلیل پزشک، سونوی واژینال را برای او تجویز کرد. اما در سونوی واژینال هم خبری از قلب جنین در ده هفتگی نبود. درحالی‌که از شدت استرس، قلب دختر جوان درحال ایستادن بود. پزشک با آرامش گفت: این بار که نشد ان‌شاءلله دفعه دیگه قلب جنین‌ات می‌زنه!
بیشتر بخوانید:
پرده دوم: در 37 سالگی بعد از فراغت از تحصیل عزم خود را جزم کرده بود تا مادر شدن را برای نخستین بار تجربه کند. دو سال از این تصمیم گذشته بود اما وی همچنان درگیر درمان ناباروری بود. در شرایطی که کاملاً از درمان به وسیله ای‌وی‌اف، ناامید شده بود. ناگهان متوجه شد که بی‌بی چک مثبت شده است. از خوشحالی در پوست خود نمی‌گنجید اما این خوشحالی دوام نیاورد چون به دنبال رؤیت نشدن قلب جنین، برایش نامه‌ای نوشتند تا برای انجام فرآیند سقط به بیمارستان مراجعه کند. به دنبال دو تأییدیه دیگر، فرآیند ختم بارداری آغاز شد و در فرآیندی دردناک و پراسترس جنین خود را از دست داد.
پرده سوم: با اطمینان‌خاطر روی تخت دراز کشید تا سونوگرافی انجام شود. زمانی که پزشک به او گفت: جنین قلب ندارد. دنیا روی سرش آوار شد. با چشمانی پر از اشک گفت: چنین چیزی امکان ندارد چون پزشک در مطب، صدای مبهمی را شنیده است. همان زمان، سونولوژیست به زن جوان گفت: از دو حالت خارج نیست یا از همان ابتدا جنین شما قلب نداشته و صدای مبهمی که صدای سرخرگ بوده با صدای قلب اشتباه گرفته شده یا اینکه جنین شما قلب داشته است اما قلبش از حرکت ایستاده است. به‌هرحال شما در ده هفتگی با جنینی مواجه هستید که قلب ندارد و باید زودتر برای سقط جنین اقدام کنید.
ختم بارداری
Missed Abortion واژه‌ای است که کاخ آرزوهای یک زن باردار را ویران می‌کند. تمام افرادی که تجربه سقط در سه‌ماهه نخست را دارند می‌دانند که این عبارت به چه معناست؟ به همین دلیل، با اشک و ناله، روانه بیمارستان می‌شوند. البته فرآیند دفع جنین سختی خاص خود را دارد. در برخی موارد، این فرآیند به آرامی و با درد همراه است، اما در موارد دیگر مشاهده می‌شود که زن باردار با وجود درد و خونریزی، قادر به دفع جنین نیست که بهتر است این کار در بیمارستان و تحت‌نظر پزشک انجام شود. در این شرایط، فرد قرص میزوپروستول را استفاده می‌کند. این دارو حتماً باید زیر نظر پزشک مصرف شود. دوز دارو نیز متناسب با شرایط بیمار تعیین می‌شود. برای سقط جنین معمولاً 4 قرص (800 میکروگرم) و برای مصرف زیرزبانی یا 3 قرص (600 میکروگرم) برای استفاده واژینال (قرار دادن در واژن) تجویز می‌شود که نوع واژینال با توجه به ریسک آن و تأثیر در پارگی رحم، بهتر است تا مصرف نشود.
در چنین شرایطی فرد ناچار است تا درد زیادی را تحمل کند. پزشک در این شرایط مسکن قوی مثل ایبوپروفن را تجویز می‌کند که باید نیم‌ساعت قبل از میزوپروستول و نیز بعد از مصرف آن، مصرف شود. بعد از آنکه جنین از بدن بیمار دفع شد، مراجعه مجدد به پزشک ضروری است تا مطمئن شود که جنین به‌طور کامل از بدن خارج شده است. در صورتی که بقایای حاملگی به‌طور کامل از بدن شما خارج نشده باشد، ممکن است پزشک ناچار به انجام عمل کورتاژ شود.
مدت زمان تأثیر قرص میزوپروستول حدود 4 ساعت است. در این مدت، قرص میزوپروستول اثر کرده و گرفتگی عضلات و خونریزی شروع می‌شود. علائم آن شامل درد، حالت تهوع، اسهال و غیره بوده و حدود 12 ساعت طول می‌کشد اما بعد از سقط از بین می‌رود. این دارو عوارض خاصی ندارد اما اگر فرد دچار سرگیجه شدید، کم شدن ادرار، تغییرات خلق‌وخو، ضعف عضلانی، ضربان قلب کند و نامنظم شد باید به پزشک اطلاع بدهد. البته عوارض نادری هم وجود دارد که کمتر رؤیت شده، با این حال بهتر است تا درصورت اختلال در قاعدگی، خونریزی واژینال غیرعادی و خیلی شدید، جوش، خارش و ورم (به‌خصوص روی زبان، صورت و گلو)، سرگیجه شدید، مشکلات تنفسی با پزشک مشورت شود.
دلایل عدم تشکیل قلب جنین
دیدن چشم‌های پر از اشک زنان باردار در مطب متخصصان زنان و زایمان و مراکز سونوگرافی بسیار عادی شده است. تنها لازم است تا در این مراکز تردد کنید تا متوجه تعداد زنانی شوید که راهی جز سقط جنین ندارند. اگر تا چندی پیش معضل قلب نداشتن جنین، گریبان زنانی را می‌گرفت که در سنین بالای 35سالگی و حدود 40 سالگی باردار شده بودند. در این زمانه زنانی با خبر عدم تشکیل قلب جنین شوکه می‌شوند که هنوز به 30 سالگی نرسیدند. گسترش این معضل آنقدر جدی شده است که بسیاری از مادران در دو ماهگی با استرس اینکه جنین آن‌ها قلب نداشته باشد، شب را به روز می‌رسانند و این موضوع به کابوس زندگی آن‌ها تبدیل شده است. حال سؤال اساسی این است که چرا قلب جنین تشکیل نشده و رشد جنین متوقف می‌شود؟ واقعیت این است که تشکیل نشدن قلب جنین، علل مختلفی از جمله مشکلات ژنتیکی و ناهنجاری‌های کروموزومی دارد. قلب در اولین مراحل رشد جنین تشکیل می‌شود. قلب از اولین اعضای بدن جنین است که رشد می‌کند. قلب جنین از اولین روزهای تشکیل خود ضربان دارد و از اولین هفته حاملگی خون را به بدن جنین در حال رشد پمپاژ می‌کند.
سرعت رشد اولیه جنین به سیستم تغذیه‌ای وابسته است که عملکردی فراتر از انتقال ساده مواد مغذی از یک سلول به سلول دیگر را دارد. از این رو رشد اولیه قلب و عروق خونی، مرحله اصلی و مهمی در رشد جنین محسوب می‌شود. قلب جنین ابتدا به شکل یک لوله ساده است که طی چند هفته رشد کرده و به یک عضو چهار حفره‌ای و دارای مسیرهای خروجی و مجرای بازگشت سیاهرگی تبدیل می‌شود. قلب از سلول‌های اختصاصی واقع در حداقل دو قسمت از بدن جنین رشد می‌کند. این سلول‌ها با هم ترکیب می‌شوند تا قلب لوله‌ای شکل اولیه را تشکیل دهند. با گذشت زمان، برخی از قسمت‌های آن رشد کرده و تحت فرآیندی به نام حلقه‌زنی قلب قرار می‌گیرند تا ساختار نهایی قلب را تشکیل دهند.
رشد قلب در هر مرحله از این فرآیند می‌تواند تحت تأثیر عواملی قرار گیرد که بر چگونگی سیگنال‌دهی سلول‌ها به یکدیگر، چگونگی جا‌به‌جا شدن سلول‌ها در طول فرآیند رشد و همچنین رشد و تقسیم شدن آن‌ها اثر می‌گذارد. این دغدغه مطرح می‌شود که قلب جنین باید چند بار بزند. پس از 6 هفته قلب جنین 80 بار در دقیقه می‌زند و دارای چهار حفره عمیق است که هر حفره دارای مسیر ورودی و خروجی مختص خود برای داخل و خارج شدن خون است. پس از دو هفته تعداد ضربان قلب جنین به 150 بار در دقیقه می‌رسد که حدود دو برابر ضربان قلب یک انسان عادی است. در ماه‌های آخر تعداد ضربان قلب افزایش می‌یابد به ترتیبی که می‌توان صدای قلب جنین را شنید.
وجود ناهنجاری
دکتر اعظم‌السادات موسوی، متخصص زنان و زایمان و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران ضمن تشریح دلایل قلب نداشتن جنین به «رسانه مجازی نیلسو» گفت: در تشکیل نشدن قلب جنین عوامل مختلفی مؤثر است. ناهنجاری تریزومی ۲۱ به عنوان عامل سندروم داون که در50 درصد از نوزادان باعث ابتلا آن‌ها به ناهنجاری‌های قلبی می‌شود. همچنین ناهنجاری‌های ژنتیکی در طول جریان رشد جنین تأثیرگذار است. این احتمال وجود دارد که تنها یک ژن معیوب باعث بروز عوارض مادرزادی قلبی شود. از سوی دیگر، بیماری‌های مادرزادی مانند دیابت، کنترل نامناسب قند خون مادر مبتلا به دیابت، خطر ابتلای نوزاد به بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد. همچنین عفونت در بارداری مانند عفونت روبلا یا سرخجه آلمانی بسیار مؤثر است. خوشبختانه در حال حاضر خطر ابتلا به سرخجه آلمانی تا حد زیادی کاهش یافته و نادر است. با وجود این متخصصین زنان و زایمان مادر را معاینه می‌کنند تا از خطر ابتلای مادر به عفونت در دوران اولیه بارداری جلوگیری کنند. مصرف دارو یا مواد گوناگون توسط مادر موجب می‌شود تا قلب جنین تشکیل نشود. مصرف دیلانتین (برای درمان صرع)، کوکائین، الکل و اکوتان (برای رفع آکنه) توسط مادر می‌تواند روند تشکیل قلب را در دوران جنینی تحت تأثیر قرار دهد و آن را مختل می‌کند. قرار گرفتن در معرض برخی از مواد شیمیایی در محیط بسیار خطرناک است. رنگ‌ها، حلال‌ها، مواد پاک‌کننده روغن، آفت‌کش‌ها، آلاینده‌های هوا نظیر تری کلرواتیلن و تابش اشعه‌های مضر از جمله عواملی هستند که زنان حامله نباید هرگز در معرض آن‌ها قرار گیرند.
او در ادامه افزود: خوشبختانه میزان ابتلای نوزادان به عوارض قلبی نسبتاً نادر است. به‌طوری‌که از هر ۱۰۰۰ نوزاد تقریباً هشت نفر با ناهنجاری‌های قلبی متولد می‌شوند. ناهنجاری‌ها یا نواقص قلبی به چهار دسته رشد ناقص قلب، رشد معیوب قلب، قرارگیری قلب در محل نامناسب و عملکرد نادرست عروق قلب یا وضعیت نامناسب ساختارهای قلب در دوران رشد جنینی تقسیم می‌شوند.
موسوی معضل عدم تشکیل قلب جنین را تشریح کرد و گفت: اگر پزشک در خصوص مواردی مانند سقط جنین، حاملگی پوچ و حاملگی خارج از رحم نگران باشد، ساک حاملگی و قطب جنینی (در صورت قابل رؤیت بودن) را اندازه‌گیری می‌کند تا مشخص کند که کدام مرحله پیشرفت رشد جنین باید تحت نظارت قرار گیرد. اگر ساک حاملگی بزرگ‌تر از ۱۶-۱۸ میلی‌متر باشد، اما قطب جنینی دیده نشود یا در صورتی که اندازه قطب جنینی ۵ میلی‌متر باشد ولی هیچگونه ضربان قلب (با استفاده از گوشی اولتراسوند واژنی) شنیده نشود، تشخیص پزشک، سقط جنین یا حاملگی پوچ خواهد بود. درصورتی‌که قلب جنینی بسیار کوچک باشد و پزشک نتواند آن را به‌طور دقیق اندازه بگیرد باید، بعد از ۳ تا ۵ روز دوباره سونوگرافی انجام شود. اگر فقدان قلب جنین تشخیص داده شود، آزمایش‌های دیگری نیز باید به منظور رد احتمال حاملگی خارج از رحم انجام شود. بیشتر پزشکان در صورتی که تشخیص دهند که بارداری پایدار نیست، ترجیحاً منتظر می‌مانند تا ببینند آیا بدن مادر جنین را به‌طور طبیعی سقط می‌کند یا اینکه می‌توانند یک فرآیند کورتاژ تشخیصی را دنبال کنند. سقط طبیعی جنین توسط بدن به این امر وابسته است که سلامتی مادر هیچ مشکلی نداشته باشد. در حدود ۵۰ درصد از زنان هنگامی که جنین در دوران اولیه بارداری سقط می‌شود، تحت کورتاژ تشخیصی قرار نمی‌گیرند.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در نهایت به سن مادر به عنوان یک فاکتور مهم اشاره و تصریح کرد: ذکر این نکته ضروری است که معضل قلب نداشتن جنین با افزایش سن مادر افزایش می‌یابد. به ترتیبی که مشاهده نشدن قلب جنین در مادران 40 ساله دو برابر مادران بیست ساله است؛ به همین دلیل توصیه می‌کنیم که بانوان بارداری خود را به تعویق نیندازند.
تغذیه سالم وتحرک کافی
در حال حاضرکه میزان سقط در سه ماه نخست به دلیل عدم تشکیل قلب جنین افزایش زیادی یافته است. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که نوع تغذیه مادران با معضل عدم تشکیل قلب ارتباط مستقیمی دارد به‌ویژه اینکه موضوع تغذیه تأثیر مستقیمی بر تشکیل قلب جنین دارد.
دکتر طاهره فروغی‌فر، متخصص زنان و زایمان در گفتگو با «رسانه مجازی نیلسو» گفت: تغذیه سالم و ورزش مناسب از عواملی هستند که می‌توانند سلامت تخمک‌ها را تضمین کنند که همین عامل بستر یک باروری موفق را تضمین می‌کند. متأسفانه در حال حاضر شاهد این هستیم که زنان ضمن عدم تحرک کافی، غذای مناسبی هم نمی‌خورند که این عوامل موجب می‌شود تا تخمک آن‌ها صدرصد سالم نباشد. این موضوع در مورد آقایان هم صدق می‌کند. به ترتیبی که عدم برخورداری از تغذیه سالم موجب شده تا اسپرم‌ها ضعیف شوند که در نهایت بسترساز عدم تشکیل قلب جنین است. در این شرایط چاره‌ای جز ختم بارداری باقی نمی‌ماند.
او در ادامه افزود: وجود دو عامل مؤثر تغذیه سالم و تحرک کافی موجب شده است تا زنان روستایی کمتر دچار این مشکل شوند؛ به همین دلیل توصیه ما این است که قبل از هرگونه درمانی برای بارداری مجدد، باید به این دو فاکتور مهم و تأثیرگذار توجه شود.
سخن آخر
در حال حاضر با توجه به مشکلات اقتصادی بیشتر زوجین فرزندآوری را به تعویق می‌اندازند که همین عامل موجب شده تا معضل رؤیت نشدن قلب جنین به دنبال افزایش سن والدین به صورت گسترده مشاهده شود. با این حال نباید از عامل مؤثر تغذیه سالم و تحرک کافی غفلت کرد. هرچند بانوان، خوردن فست‌فود به صورت گسترده را به دلیل مشغله کاری توجیه می‌کنند اما واقعیت این است که این بهانه به‌هیچ‌وجه قابل قبول نیست. قرار گرفتن غذای سالم در برنامه غذایی خانواده، بستر ارتقای سلامت تک‌تک اعضای خانواده را فراهم کرده و این احتمال قوت می‌گیرد که زنان بتوانند بارداری سالم و موفقی را پشت سر گذاشته و دچار مشکل Missed Abortion نشوند. در صورت وقوع سقط در سه ماه نخست، ضروری است تا زوجین ضمن انجام آزمایش‌های لازم به دو عامل مهم تغذیه و تحرک مناسب توجه کنند. در این صورت بدن تقویت شده و شرایط جسمانی مناسب برای بارداری مجدد مهیا می‌شود. در چنین شرایطی ضروری است که زوجین فاصله لازم را بنا بر توصیه پزشک متخصص رعایت کرده و در نهایت برای بارداری مجدد اقدام کنند.
