کارشناسان مرکز نظرسنجی گالوپ اعلام کردند مطالعه روی سن و وضعیت سلامت سالمندان در آمریکا نشان داده است که چهار عامل اصلی در بهتر شدن بهداشت روانی افراد در دوران سالمندی مؤثر هستند.
شاخص سلامت این مرکز تحت عنوان «مسیرهای سلامت گالوپ»، یک ارزشیابی روزانه از سطح سلامت و بهداشت مردم آمریکاست. بنابر گزارش یونایتدپرس، گالوپ پس از تحلیل و بررسی داده‌های این شاخص اعلام کرد که آمریکایی‌های65 ساله و پیرتر درصورتی‌که چهار فاکتور کلیدی ذیل را داشته باشند از بهداشت روانی بهتری بهره‌مند خواهند بود. این چهار فاکتور عبارت‌اند از:
1. برخورداری از تحصیلات بیشتر، چراکه سالمندان هرچه تحصیلات بیشتری داشته باشند از لحاظ احساسی سالم‌تر خواهند بود.
2.رسیدن به یک استاندارد زندگی که از آن لذت ببرند. سالمندانی که در زندگی خود استانداردی برای لذت بردن دارند از بهداشت روانی مطلوب‌تری بهره‌مند هستند.
3.رها نکردن شغل و تمایل به کار کردن است. سالمندانی که به‌طور نیمه‌وقت یا تمام‌وقت به کار خود ادامه می‌دهند، سلامت روانی بهتری دارند و درنهایت، 4.مراقبت از وضعیت سلامت جسمی. چراکه سالمندانی که وضعیت جسمی خود را در حد عالی یا خیلی خوب می‌دانند در مقایسه با سایر همسالان خود که از سلامت جسمی‌شان به‌طور کامل راضی نیستند، به لحاظ احساسی و روانی سالم‌تر هستند.
بیشتر بخوانید:
به دنبال افزایش جمعیت سالمندان، محققان و متخصصان به اهمیت توجه به وضعیت درمان و سلامتی آنان و فراهم آوردن امکانات لازم برای خدمات ویژه در این زمینه پی برده‌اند. سالمندان شاهد تقلیل توانایی‌های جسمی و روانی خویش هستند و انواع بیماری‌ها و مشکلات روانی آن‌ها را تهدید می‌کند. بیماری‌های جسمانی نظیر ایست قلبی، مشکلات تنفسی، پوکی استخوان، مشکلات گوارشی و انواع آسیب‌های مغزی و انواع اختلالات روانی نظیر اضطراب، افسردگی، بی‌خوابی و مشکلات جنسی، از مسائل سالمندی است. در ضمن وضعیت تغذیه در سالمندی موضوع مهمی است که در کشورهای درحال‌توسعه به آن توجه کمی شده است.
عوامل روانی بر میزان مرگ، ناتوانی و کیفیت زندگی سالمندان تأثیر بسزایی دارد.
نکته کلیدی در این میان ارزش والای ورزش در سالمندی هرچه باکیفیت‌تر و دور از بیماری‌هاست. تقلیل مشکلات جسمانی و روانی سالمندی، با عامل بسیار ساده‌ای همچون ورزش امکان‌پذیر است. این مقدمه طولانی از آن جهت بیان شد که در همین ابتدا ارزش سالمند در یک جامعه و همچنین چالش‌های پیش‌روی او مشخص و روشن شود.
سالمند کیست؟
پیری کاهش قوای روانی و جسمی است که در اثر گذشت زمان روی می‌دهد. تعریف پیری در کشورهای مختلف با توجه به شرایط فرهنگی متفاوت است. در ایران سن پیری تعریف نشده است، ولی اگر شروع دوره پیری را زمان بازنشستگی کامل از خدمت محسوب کنیم، طبق قانون تأمین اجتماعی، سن پیری برای مردان 60 سالگی و برای زنان 55 سالگی است و طبق قانون استخدام کشوری، سن بازنشستگی برای مردان و زنان 65 سالگی است.
تغییرات فیزیولوژیکی در سالمندان
طی دوره سالمندی، فرآیندهای کاتابولیکی (فرآیندهایی که باعث دگرگونی و تجزیه بافت‌ها می‌شوند) بیشتر از میزان آنابولیک (فرآیندهای که باعث سنتز و ساخت بافت‌ها می‌شوند) است. در نتیجه کارآیی سلولی کاهش می‌یابد و منجر به آسیب عملکرد اعضای مختلف می‌شود. از نظر ترکیب بدنی، 2 تا 3 درصد توده بدون چربی بدن در هر دهه از زندگی از دست می‌رود. کاهش توده ماهیچه‌ای اسکلتی، قدرت ماهیچه‌ها را کم می‌کند. تغییرات در راه رفتن و تعادل، عملکرد فیزیکی بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد و عوامل خطر بیماری‌هایی مزمن افزایش می‌یابد. افزایش توده چربی بدن به موازات کاهش توده عضلانی، میزان متابولیسم را کاهش می‌دهد.
میزان متابولیسم پایه (سوخت‌وساز پایه) تقریباً 15 تا 20 درصد در طول زندگی کاهش می‌یابد و این تغییرات به کاهش نیاز به انرژی در سالمندان منجر می‌شود و در نتیجه، کاهش فعالیت آن‌ها، زمینه برای چاقی مساعد می‌شود. انرژی موردنیاز به دلیل فعالیت کم، کاهش توده عضلانی و افزایش بافت چربی تغییر می‌کند. اهمیت ورزش و فعالیت بدنی در طول زندگی توسط انجمن قلب آمریکا، کالج طب ورزشی آمریکا و سایر سازمان‌های بهداشتی به اثبات رسیده است.
فعالیت بدنی منظم علاوه بر تأمین سلامت بدن، میزان شیوع بیماری‌ها و همچنین میزان مرگ‌ومیر را در سالمندان کاهش می‌دهد. در حال حاضر بسیاری از سالمندان کشورمان به‌صورت منظم ورزش نمی‌کنند. در این افراد فعالیت بدنی با افزایش سن کاهش می‌یابد. با شروع دوره سالمندی احساس چشایی، بویایی، بینایی و لامسه کاهش می‌یابد.
معمولاً کاهش حس چشایی و بویایی در سالمندان شایع‌تر است. این کاهش می‌تواند ناشی از عوامل مختلف مثل کاهش تعداد پرزهای چشایی و عصب بویایی، بیماری‌های شخصی مثل آلزایمر، داروها، مداخلات جراحی و عوامل محیطی باشد. افت این حواس فقط باعث کاهش اشتها یا لذت نبردن از غذا نمی‌شود، بلکه عوامل خطری برای مسمومیت غذایی یا قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خطرناک است. تحریک احساس بویایی و چشایی منجر به تغییرات متابولیکی مثل ترشح بزاق، اسید معده، ترشح پانکراس و افزایش سطح انسولین پلاسما می‌شود؛ بنابراین کاهش این حواس به فرآیند متابولیکی آسیب می‌رساند. کاهش شنوایی و بینایی و توانایی هم در سالمندان شایع است و می‌تواند باعث کاهش اشتها و توانایی تشخیص غذا و دریافت غذا شود. درمجموع سالمندی با تغییر در سلامت دندان‌ها، عملکرد دستگاه گوارش، سیستم قلبی و عروقی، کلیه‌ها، اعصاب، سیستم ایمنی و … همراه است.
نیازهای سالمندان
امروزه دوران پس از 60سالگی که اصطلاحاً دوره بازنشستگی نامیده می‌شود، دوره‌ای نیست که فقط به انتظار مرگ سپری شود. بلکه همان‌گونه که جامعه‌شناسان گفته‌اند این مرحله از عمر، دوره سوم زندگی است. در جامعه ما افراد به‌طور متوسط تا 80 سالگی امید به زندگی دارند.
این نیازها به 4 بخش عاطفی، معیشتی، زندگی اجتماعی، تفریح و امنیت است. نیازهای عاطفی همواره وجود داشته و به همان ترتیبی که سن افراد بالاتر می‌رود، نیازها نیز افزایش می‌یابند. در گذشته توجه فرزندان به پدر و مادرها و اصولاً افراد جوان‌تر نسبت به مسن‌ترها، بیشتر بود و اخلاق و عرف حکم می‌کرد که به سالمندان بیشترین احترام گذاشته شود؛ اما امروزه که غالب سالمندان به‌تنهایی در خانه خود به‌سر می‌برند، هر قدر هم که وضع زندگی آن‌ها خوب باشد، از توجه عاطفی دیگران و اقدامات جامعه بی‌نیاز نیستند. نیازهای معیشتی شامل خوراک، پوشاک، مسکن و بهداشت می‌شود. غذای سالمند باید سبک، قابل هضم باشد.
نیاز به تفریح: سالمندان با توجه به شرایط سنی و عدم اشتغال جدی، احتیاج به وقت‌گذرانی پربار و سالم به اقتضای شرایط جسمی خود را دارند. سالمندان از احساس بطالت و بیکاری و برکنار ماندن از زندگی اجتماعی رنج می‌برند. برای رفع این احساسات باید برنامه‌های جمعی برای سالمندان در نظر گرفت، مثلاً سالمندان با هم به مطالعه روزنامه و مجله بپردازند، به گردش‌ها و سفرهای کوتاه دسته‌جمعی بروند و مورد مشورت قرار گیرند.
مسئله مهم دیگر، کار است. کار سبک بهترین وسیله برای گذراندن عمر در کهنسالی است. کار نه‌تنها پاسخگویی به یک نیاز واقعی در ارتباط با سالمندان است، بلکه با مدیریت صحیح، نتایج کار سالمندان می‌تواند پاسخگوی قسمت‌های زیادی از نیازهای جامعه باشد.
همچنین سالمند به امنیت روحی و جسمی احتیاج دارد و باید در طراحی فضاهای مرتبط با سالمند این مسأله موردتوجه قرار گیرد. سالمند باید مطمئن شود که در موقع ضرورت به کمکش خواهند شتافت یا در موقع بیماری سریع معالجه خواهد شد و در فضایی که پا می‌گذارد آرامش دارد و مورد آزار قرار نخواهد گرفت.
بیماری‌های شایع در سالمندان
با گذشت سن و رسیدن به پیری و ضعف‌های ناشی از آن، بستر بروز بسیاری بیماری‌های جسمی و روحی برای سالمندان مهیا می‌شود که عبارت‌اند از:
پوکی استخوان
ازجمله بیماری‌های شایع در سالمندان است و خطر شکستگی ستون فقرات به علت فشار و سایر شکستگی‌های متعاقب ضربه خوردن را افزایش می‌دهد. در کهولت، درمان شکستگی و جوش خوردن بین استخوان‌های شکسته به‌کندی صورت می‌گیرد.
تصلب شرائین
با گذشت عمر، رسوب‌های ناشی از مصرف چربی، نمک و قند در عروق باعث تصلب شرائین می‌شود که در سالمندان بسیار شایع است.
یائسگی
در زنان سالمند مسأله یائسگی بعد از 50 الی 55 سالگی اتفاق می‌افتد که البته عنوان بیماری را نمی‌توان به آن اطلاق کرد ولی این پدیده باعث تغییرات هورمونی در زنان سالمند می‌شود که خود تبعاتی در چهره آنان خواهد داشت و با نگرانی‌های روحی همراه می‌شود.
سوءتغذیه
با افزایش سن، ترشح معده کمتر می‌شود و پوشش دستگاه گوارشی تحلیل می‌رود. با‌وجوداین، قدرت جذب مواد غذایی تا حدی کاهش پیدا می‌کند. یبوست با افزایش سن شیوع بیشتری می‌یابد. انزوا و افسردگی با کاهش اشتها خطر کمبود مواد غذایی در سالمندان را بیشتر می‌کند. افزایش فعالیت‌های جسمی به‌خصوص پیاده‌روی، علاوه بر کند کردن روند بیماری‌ها، در روحیه سالمندان نیز بسیار مؤثر خواهد بود و مصرف مواد غذایی شامل کلسیم و ویتامین‌ها نیز باعث افزایش سلامتی سالمندان می‌شود.
استعمال دخانیات و مواد مخدر
این موارد در سالمندان بیشتر شیوع دارد. به‌طورکلی افزایش مصرف موادمخدر و دخانیات با افزایش سن نسبت مستقیم دارد. کمبود کلسیم و ویتامین D این بیماری‌ها نزد افراد سالمند بسیار شایع است.
آلزایمر یا اضمحلال مغزی
این بیماری فقط در افراد مسن شایع است. مطالعه، تحرک بدنی و وضعیت مناسب روحی باعث عدم ابتلا یا به تأخیر افتادن در ابتلا به این بیماری می‌شود.
پارکینسون
این عارضه با لرزش اندام‌های حرکتی (دست‌وپا و گردن) همراه است و به علت اضمحلال اعصاب مربوطه روی می‌دهد که علت عمده آن گذشت عمر و کهولت است.
کاهش قدرت بدنی و عمل عضلات
با افزایش سن از تعداد رشته‌های عضلات، قدرت و سرعت انقباضی سلول‌های عضلانی کاسته می‌شود. نرمی و انعطاف بافت‌ها نیز کم می‌شود و نهایتاً قدرت ذخیره بدن کاهش می‌یابد. فعالیت‌های جسمی مناسب و آموزش‌های اصولی می‌تواند به بهبودی قدرت و سرعت عضلات منجر شوند و بر کارآیی فرد اثرات مثبت به جای گذارند. مع‌هذا به علت پایین بودن توان ذخیره بدن، برنامه‌های فعال‌سازی سالمندان باید دقیق و حساب‌شده باشند.
و اما ورزش…
حالا بد نیست بدانیم ورزشی که هر روز در تمام رسانه‌ها از مزایایش می‌شنویم، ورزشی که در هر جمعی که در آن حضور پیدا می‌کنیم صحبت از آن است چگونه می‌تواند به سالمندان در اطراف ما یا خودمان وقتی در این دوره از زندگی قرار گرفتیم، کمک کند؟
با وجود آنکه تناسب‌اندام و لاغر شدن برای همه مهم تلقی می‌شود، ولی به‌هرحال جوان‌ترها به علت مشغله‌های کاری کمتر به سراغ ورزش می‌روند. اما جالب است بدانید ورزش کردن علاوه بر تضمین سلامت قلب، موجب می‌شود مغز افراد حتی در دوران کهنسالی از سلامت کافی برخوردار باشد.
با توجه به اینکه ورزش کردن به‌صورت اصولی و مستمر می‌تواند افراد را در مقابل ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی ایمن کند، مغز آن‌ها را حتی در دوران کهنسالی سالم نگه خواهد داشت. این بررسی‌ها با آزمایش روی موش‌های پیر انجام‌گرفته نشان داده است، ورزش منظم و اصولی موجب رشد ذهنی و مغزی آن‌ها می‌شود و از همه جالب‌تر، آنکه ورزش حتی در مراحل پایانی زندگی موش‌ها به تولید سلول‌های مغزی جدید در آن‌ها کمک و نواحی غیرفعال مغز را فعال می‌کند.
این نکته را هم از یاد نبرید که ورزش ذهنی و تحرک مغز در سالخوردگی بسیار مهم است و پزشکان آن را مهم‌تر از ورزش جسمانی می‌دانند، زیرا ورزش ذهنی از بروز آلزایمر در دوران کهنسالی جلوگیری می‌کند. ورزش خواص ضدافسردگی طبیعی مغز را تقویت می‌کند محققان می‌گویند ورزش در موش‌ها ظاهراً تولید یک ماده شیمیایی طبیعی مغز را که خواص ضدافسردگی دارد، افزایش می‌دهد.
این یافته‌ها نویدبخش روش‌های بالقوه جدید در درمان افسردگی در انسان‌هاست. مطالعات نشان داده ورزش می‌تواند علائم افسردگی را بهبود بخشد، اما علت این فواید روشن نبوده است. محققان در یک مطالعه جدید از ابزاری به نام ریزآرایه (microarray) برای ارزیابی تأثیر ورزش در تغییر فعالیت ژنتیکی در مغز موش‌ها استفاده کردند. آن‌ها یک ناحیه مغز به نام هیپوکامپ را که در تنظیم روحیه و واکنش مغز به داروهای ضدافسردگی دخالت دارد، بررسی کردند.
محققان دریافتند موش‌هایی که یک هفته تمرین چرخ گردان انجام دادند، در کل ۳۳ ژن خود تغییر فعالیت نشان دادند که پیش‌ازاین مشاهده نشده بود؛ به‌ویژه ورزش فعالیت ژن مسئول فاکتور رشد عصبی VGF را تقویت کرد. فاکتورهای رشد عصبی، پروتئین‌های کوچکی هستند که در رشد و حفظ سلول‌های عصبی اهمیت دارند. هنگامی‌که محققان یک نسخه ترکیبی VGFرا به مغز موش‌ها تزریق کردند، در آزمایش‌های استاندارد و تحت شرایط تنش‌زا، تأثیر ضدافسردگی نیرومندی در این حیوانات مشاهده شد.
محققان عامل مهمی را شناسایی کرده‌اند که علت تأثیر ضدافسردگی ورزش را نشان می‌دهد. از این اطلاعات می‌توان برای تهیه درمان‌های جدید بهره گرفت. ورزش به‌وضوح آثار مستقیم و غیرمستقیمی بر مغز می‌گذارد. احتمالاً این یافته‌ها منعکس‌کننده تأثیر مستقیم ورزش بر سلول‌های عصبی در هیپوکامپ یا تغییرات کلی‌تر در مغز نظیر بهبود جریان خون یا افزایش فعالیت هورمونی است. این یافته‌ها علاوه‌بر تأیید فواید ورزش، به ژن مسئول فاکتور رشد عصبی VGF به‌عنوان هدفی برای داروهای جدید ضدافسردگی اشاره دارد. این داروها طی یک سازوکار کاملاً متفاوت با داروهای ضدافسردگی موجود عمل می‌کنند. داروهای ضدافسردگی در ۶۵درصد بیماران مؤثرند.
