روغن یکی از ضروری‌ترین سیالاتی است که در هر پیشرانه‌ای دیده می‌شود. قطعات پیشرانه، دنده‌های موجود در پمپ هیدرولیک، دیفرانسیل، گیربکس و … با شدت زیادی در حال تماس باهم هستند که اگر روانکاری در این میان نباشد، منجر به سایش شدید آن‌ها خواهد شد. پیشرانه با روغن موتور روانکاری می‌شود که این روغن دارای انواع مختلفی از نظر ساختاری است. در اینجا با انواع روغن از نظر مواد سازنده، کیفیت و گرانروی و برخی ویژگی‌های فنی آن آشنا می‌شویم.
روغن‌های مینرال
روغن‌های مینرال را با نام ارگانیک و پایه معدنی نیز می‌شناسند که دلیل آن هم تهیه این روغن‌ها از نفت خام است. البته نام روغن‌های مینرال روی جعبه های روغن دیده نمی‌شود و در واقع هر روغنی که بر روی قوطی آن نشانی از سنتتیک یا نیمه سنتتیک بودن نباشد، یک روغن مینرال است. روغن‌های مینرال قیمت کمتری از روغن‌های سنتتیک و نیمه سنتتیک دارند و برای طیف وسیعی از پیشرانه‌ها استفاده می‌شوند. در موتورهای دوزمانه نیز این روغن به کار می‌رود.
روغن‌های نیمه سنتتیک
این روغن از اضافه کردن برخی افزودنی‌ها برای داشتن یک سری خواص ویژه به روغن‌های مینرال ساخته می‌شوند. روغن‌های نیمه سنتتیک در واقع از روغن‌های مینرال ساخته می‌شوند و به خاطر ترکیباتی که دارند، روانکاری بهتری داشته، در برابر دمای پیشرانه مقاوم‌تر هستند و معمولا در گرانروی‌های پایین‌تری ساخته می‌شوند.
روغن‌های سنتتیک
روغن‌های سنتتیک کاملاً ساختنی هستند و هرچند از پالایش نفت خام به دست نمی آیند اما از ترکیبات شیمیایی و نفتی ساخته می‌شوند. این روغن‌ها دارای افزودنی‌های زیادی هستند که باعث می‌شود کارایی آن‌ها برای یک روانکاری خوب بالا باشد. در موتورهای پیشرفته و مدرن سفارش می‌شود تا از روغن موتورهای موتور سنتتیک و نیمه سنتتیک استفاده شود چرا که هم فاصله و تلورانس قطعات بسیار کم است و نیاز به یک روانکار خوب حس می‌شود و هم منجر به افزایش طول عمر قطعات خواهد شد.
مینرال یا سنتتیک؟
در پیشرانه خودرویی که سفارش شده تا از روغن مینرال استفاده شود می‌توان از روغن‌های نیمه سنتتیک یا تمام سنتتیک استفاده کرد هرچند که شاید این افزایش هزینه که معمولاً به بیش از دو برابر قیمت روغن باز می‌گردد چندان نیاز و منطقی نیز نباشد. چرا که پیشرانه خودرو با همان روغن مینرال همخوانی داشته و استفاده از یک روغن خوب می‌تواند تضمین کننده کارکرد درست آن باشد. اما عکس قضیه کاملاً خطرناک بوده و می‌تواند آسیب‌هایی به پیشرانه وارد کند. به این معنی که اگر خودروساز به استفاده از روغن‌های نیمه سنتتیک یا تمام سنتتیک سفارش کرده است، هیچ وقت از روغن مینرال نباید استفاده کرد.
کیفیت و گرانروی
کیفیت روغن موتور با نماد API معرفی می‌شود. ابتدایی‌ترین روغن‌ها دارای کیفیت API SA هستند که البته این روزها روغنی با کیفیت پایین‌تر از SG ساخته نمی‌شود. این روزها بالاترین کیفیت SN است که برای پیشرانه‌های طراحی شده بعد از سال 2011 سفارش شده است.
گرانروی نیز همان مقاومتی است که روغن در برابر جاری شدن از خود نشان می‌دهد و در بین مردم به نام غلظت و سفتی روغن شناخته می‌شود. این معیار با نماید مثل SAE 10w40 بر روی روغن دیده می‌شود که اعداد می‌توانند بسته به نوع روغن متفاوت باشند. کمترین گرانروی در بین روغن‌ها عدد صفر و بالاترین 50 است.
رابطه بین روغن و سیاه شدن
برخی گمان می‌کنند روغنی که در پیشرانه به سرعت سیاه شود به معنی یک روغن خوب است چرا که توانسته به سرعت دوده‌ها و آلودگی‌های مسیر را به خود جذب کند. در مقابل عده ای نیز این نظریه را رد می‌کنند و این وضعیت را نشانه کیفیت پایین روغن می‌دانند و در مقابل روغنی که در طولانی مدت تغییر رنگ دهد را یک روغن خوب می‌دانند. توجیه این افراد این است که روغن در مقابل تغییر رنگ سریع مقاوم بوده و دیرتر کیفیت خود را از دست داده است.
اما در واقع روغنی خوب است که سرعت تغییر رنگ و دریافت آلودگی‌ها توسط آن نه یکباره بوده و نه بسیار دیرهنگام باشد و در واقع این تغیر رنگ کم کم و پیوسته رخ دهد. از طرفی روغنی مناسب است که بعد از کارکرد و در زمان تخلیه، بیش از حد رقیق نشده و گرانروی آن تغییر فاحشی نکرده باشد. چنین روغنی درون موتور نیز کارکرد خوبی نخواهد داشت. می‌توان در حین خرید روغن، کیفیت و گرانروی آن را تا حدود کمی با حس لامسه بررسی کرد. روغن نو و تازه باید چسبندگی مناسبی داشته باشد تا بتواند روانکاری خوبی نیز از خود نشان دهد.
بخار شدن روغن
روغن نیز یک سیال است که می‌تواند همچون سیالات دیگر در اثر دریافت گرما تبخیر شود. البته علاقه روغن موتور به تبخیر شدن بسیار کم است اما با این وجود بهتر است تا روغن مناسب با دمای کاری پیشرانه خودرو انتخاب کنیم. این کار را می‌توان با انتخاب یک روغن خوب با یک گرانروی مناسب انجام داد اما اگر متوجه شدیم که بخار روغن درون پیشرانه بیش از حد استاندارد است، بهتر است تا با مشورت یک کارشناس و مکانیک روغن دیگری برای موتور خودرو انتخاب کنیم.
روغن‌های سفارش شده
تمام خودروسازان برای پیشرانه خودروهای تولیدی خود روغن خاصی را پیشنهاد می‌دهند به نحوی که در دوران گارانتی فقط از همان روغن باید استفاده شود. اما باید بدانیم که هیچ پیشرانه‌ای به نحوی طراحی نمی‌شود که فقط با روغن یک برند و سازنده خاص قابلیت کار داشته باشد و در صورتی که از برندی دیگر در آن استفاده شود به مشکل بخورد.
این مسایل بیشتر جنبه تبلیغاتی و قراردادهای تجاری دارد و می‌توان برای هر پیشرانه‌ای از هر روغن و روانکار خوب و باکیفیتی استفاده کرد. اما باید در نظر داشته باشیم که در زمان تغییر برند روغن حتما از روغنی با گرید و کیفیت و گرانروی دستور داده شده در دفترچه راهنمای خودرو استفاده کنیم تا آسیبی به پیشرانه یا دیگر قسمت‌های موتور، دیفرانسیل و گیربکس و… وارد نشود.
تغییر در گرانروی و کیفیت
خودروسازان در دفترچه‌های
راهنمای خودروها معمولا چندین گرانروی برای پیشرانه خودرو اعلام می‌کنند.
این کار به این دلیل است که معمولا روغن‌ها
برای یک بازه دمایی تعریف می‌شوند تا
بیشترین سازگاری را با تغییرات دما داشته باشند. اما اگر هوای محل استفاده خودرو
بیش از حد گرم و یا بیش از حد سرد باشد می‌توان
از روغن‌هایی با گرانروی‌های
دیگر نیز استفاده کرد تا گرانروی روغن در هوای بسیار گرم پایین نباشد و از طرفی در
هوای بسیار سرد نیز روغن آنقدر سفت نشود که استارت پیشرانه و کارکرد آن در دمای
پایین را تحت تاثیر قرار دهد.
از طرفی برای کیفیت روغن نیز می توان روغنی با کیفیت بالاتر از آنچه گفته شده،
استفاده کرد. این کار کمک به سلامت پیشرانه خواهد کرد هرچند که شاید چندان ضروری
نیز نباشد. اما هیچ وقت از روغنی با کیفیت پایین تر از آنچه گفته شده استفاده
نکنیم.
