عراق کشوری واقع در جنوب‌غربی قاره آسیاست که از جنوب با عربستان سعودی و کویت، از غرب با اردن و سوریه، از شرق با ایران و از شمال با ترکیه همسایه است. پایتخت این کشور، شهر بغداد (به معنی خداداد یا هدیه خدا)، یکی از شهرهای تاریخی و فرهنگی در جهان عرب و خاورمیانه به شمار می‌رود.
بیشتر بخوانید:
دو رودخانه معروف دجله و فرات در عراق منشأ تمدن‌های باستانی بین‌النهرین در طول تاریخ کهن این سرزمین هستند که با پیوستن به رود کارون و تشکیل اروندرود به خلیج فارس می‌ریزند. پیش از تعیین بغداد به عنوان پایتخت کشور عراق در دوران خلافت عباسیان، شهر تیسفون در نزدیکی بغداد، پایتخت سلسله ساسانیان به شمار می‌رفت. با وجود جنگ‌ها و ناآرامی‌های بی‌امان در دهه‌های اخیر، کشور عراق همچنان بسیاری از جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی خود را حفظ کرده است.
به همین دلیل، سفر به سرزمین باغ‌های معلق و قصه‌های هزار و یک شب مخصوصاً برای گردشگران ایرانی که در همسایگی این کشور زندگی می‌کنند، می‌تواند بسیار پرهیجان و خاطره‌انگیز باشد. به‌ویژه اینکه روابط تجاری و گردشگری کشور عراق با ایران هم به‌تدریج در حال رونق گرفتن و بهبود است. در این مطلب به معرفی بعضی از جاذبه‌های باستانی و فرهنگی این کشور کهن می‌پردازیم.
ارگ کرکوک
در فاصله سال‌های ۸۵۸ تا ۸۸۴ قبل از میلاد، به دستور پادشاه آشور بانیپال دوم، در مرکز کرکوک فعلی در کردستان عراق، یک شهر تاریخی و باستانی به نام ارگ کرکوک ساخته شد. این ارگ که قدیمی‌ترین بخش شهر کرکوک محسوب می شود، بر فراز تپه‌ای به ارتفاع ۱۳۰ متر و در یک فلات درسرتاسر رودخانه خاسا واقع شده است. مورخان و کارشناسان معتقدند که ساخت این شهر، اهداف نظامی و امنیتی را به دنبال داشته است. در داخل ارگ بناهای تاریخی زیادی از جمله کلیسای سرخ و مسجد گند سبز وجود دارد و سال‌ها بعد از احداث آن، و در دوره پادشاهی سلوکیان، ۷۲ برج هم به بناهای ارگ کرکوک اضافه شد. ارگ کرکوک همچنین، یکی از آثار تاریخی مهم ترکمن‌های عراقی محسوب می‌شود.
ارگ اربیل (قلعه هاولر تل)
قدیمی‌ترین شهر مسکونی در جهان، ارگ اربیل است که مرکز تاریخی شهر اربیل در کشور عراق محسوب می‌شود. بر اساس تحقیقات و یافته‌های باستان‌شناسان، شواهد اولیه سکونت انسان‌ها در این شهر، به پیش از قرن ۵ قبل از میلاد مربوط می‌شود. بناهایی که روی این تل قرار گرفته‌اند، حدود ۲۵ تا ۳۵ متر بالاتر از مناطق هموار اطراف ساخته شده‌اند. این بناها در راستای یک منطقه بیضی‌شکل ۴۳۰ در ۳۴۰ متری قرار گرفته و حدود ۱۰۲ هزار مترمربع مساحت دارند. مسجد ملّا افندی، تنها بنای مذهبی ارگ اربیل است که تا به امروز از گردباد حوادث جان سالم به در برده و همچنان پابرجاست.
زیگورات اور و زیگورات کوریگالزو
زیگورات اور در کشور عراق با داشتن ۴۱۰۰ سال قدمت، قدیمی ترین زیگورات موجود در منطقه بین‌النهرین محسوب می‌شود. این بناهای باستانی، نیایشگاه‌هایی هرم‌مانند بودند که در دوران باستان در منطقه بین‌النهرین و عموماً در کشورهای ایران و عراق بنا می‌شدند. بر فراز زیگورات اور، معبدی قرار گرفته که آرامگاه شاهزاده نانا، حامی شهر باستانی اور بود. یکی دیگر از زیگورات‌های باستانی در نزدیکی شهر بغداد هم، زیگورات کوریگالزو است که حدود ۱۴۰۰ سال قبل از میلاد، به دستور و به نام پادشاه سلسله کاسی بنا شد. گفته می‌شود که هدف از ساخت این زیگورات، ادای احترام به خدای رود نیل بوده و از این مکان به عنوان استراحتگاهی برای مسافران هم استفاده می‌شده است.
کاخ فاو بغداد
کاخ فاو که در میان دریاچه زیبایی قرار گرفته در سال ۱۹۸۸ میلاد و بعد از بازپس‌گیری نیروهای عراقی بر شهر فاو و به دستور صدام حسین در شهر بغداد ساخته شد. این کاخ که به مناسبت گرامیداشت روز پیروزی عراقی‌ها بنا شد توسط صدام حسین، فاو نامیده شد، چرا که او معتقد بود جنگ ایران و عراق بر سر حاکمیت منطقه فاو بوده است. کاخ فاو به دلیل قرار گرفتن در کنار رود دجله به نام‌های کاخ آب و قصر آبی هم شهرت پیدا کرده است. بخش‌های مختلف این کاخ شامل ۶۲ اتاق، ۲۹ حمام، آشپزخانه‌های متعدد، اتاق پذیرایی، اتاق کار و … است و نمای بیرونی آن هم کاملاً از سنگ ساخته شده است. این قصر از سال ۲۰۰۳ میلادی و بعد از سقوط نیروهای عراقی به یکی از پایگاه‌های نیروهای ارتش آمریکا تبدیل شد.
موزه ملی عراق (المتحف‌العراقی) بغداد
بزرگ‌ترین و مهم‌ترین موزه کشور عراق، موزه ملی عراق (موزه بغداد) نام دارد که در سال ۱۹۲۶ میلادی (۱۳۰۴ شمسی) به دست گرترود بل، جهانگرد و نویسنده بریتانیایی و مدتی قبل از مرگ او افتتاح شد. این موزه در واقع یک موزه باستان‌شناسی بوده و مرکز نگهداری گنجینه‌های باستانی حوزه میان‌رودان، تمدن بین‌النهرین، بابل و ایران باستان است. از جمله بخش‌های موزه بغداد، می‌توان به مجموعه جواهرات و سنگ‌های قیمتی نمرود مربوط به قرن ۹ قبل از میلاد، گالری مربوط به کشور عربستان شامل آثار هنری مربوط به قبل و بعد از اسلام و همچنین سنگ‌های تراشیده به خط میخی و قرص اوروک مربوط به ۳۰۰۰ تا ۳۵۰۰ سال پیش از میلاد را نام برد.
متاسفانه بعد از اشغال عراق توسط نیروهای آمریکایی در سال ۲۰۰۳، بسیاری از گنجینه‌های موجود در این موزه از جمله ۱۵هزار قطعه تاریخی و باستانی آن به غارت رفت. با پابان یافتن جنگ، تلاش‌هایی به منظور برگرداندن بسیاری از این آثار مسروقه به موزه عراق صورت گرفت، اما همچنان بسیاری از این گنجینه‌های تاریخی مفقود هستند. درهای موزه بغداد بعد از چندین سال بازسازی و مرمّت، در سال ۲۰۱۵ به روی عموم مردم بازگشایی شد.
ایوان مدائن (طاق کسری، ایوان خسرو) تیسفون
ایوان مدائن، بنایی به جا مانده از دوره پادشاهی ساسانیان در منطقه بین‌النهرین است که به دستور شاپور اول ساسانی (خسرو اول) ساخته شد. طاق واژه‌ای فارسی و به معنی ایوان است و کسری هم نامی است که عرب‌ها به پادشاهان ایرانی می‌دادند. بقایای به‌جامانده از طاق کسری، متعلق به یک عمارت بلند شاهی بوده و ایوان باقیمانده از آن بزرگ‌ترین و عریض‌ترین طاق در معماری باستان به شمار می‌رود. ایوان مدائن با داشتن ارتفاع ۳۵ متری، پهنای ۲۵ متری و طول ۵۰ متری، بزرگ‌ترین طاق خشتی ساخته شده به دست انسان محسوب می‌شود. این طاق با نمایی از آجرهای زردرنگ بنا شده بود که بعد از ورود اعراب با وجود مجسمه‌هایی که در داخل آن قرار داشت، به عنوان مسجد استفاده می‌شد.
شهر تاریخی مدائن در ۳۵ کیلومتری جنوب شرق بغداد کنونی، مجموعه‌ای از ۵ یا ۷ شهر به نام‌های تیسفون، اسپانبر، رومیه، سلوکیه، درزیندان، ماحوزا و ساباط بوده که در دو طرف رود دجله در ۳۵ کیلومتری جنوب شرق بغداد کنونی قرار داشتند و پل‌های شناوری شهرها را به یکدیگر وصل می‌کردند. در اطراف هر کدام از این شهرها، دیواره‌های بلندی برای محافظت از هجوم دشمنان ساخته شده بود و راه ورود به داخل شهر از طریق دروازه‌ها امکان‌پذیر می‌شد. شهر تاریخی مدائن با توجه به محل قرارگیری‌اش نقش استراتژیکی و تجاری مهمی داشت که شرق و غرب را به یکدیگر متصل می‌کرد. به این صورت که کشتی‌ها از هندوستان به خلیج فارس آمده و بعد از ورود به دجله بصره به مدائن می‌رسیدند.
شهر مدائن که در دوران اشکانیان، پایتخت غربی ایران به شمار می‌رفت و در دوران ساسانیان به عنوان پایتخت اداری و اقامتگاه زمستانی پادشاهان ایرانی استفاده می‌شد، با حمله اعراب و در دوران اسلامی آسیب‌های فراوانی دید و مورد غارت قرار گرفت. تا جایی که حتی خلیفه منصور دستور تخریب آن را صادر کرد، اما بعد به دلیل پرهزینه بودن تخریب از تصمیمش منصرف شد. بعد از آن هم در طول صدها سال، این شاهکار معماری ایرانی همواره در معرض تخریب بوده و سایه شوم جنگ بر بلندای طاق آن سنگینی می‌کرده است. در حال حاضر از شهر تاریخی مدائن، تنها بقایای ایوان مدائن و آرامگاه سلمان فارسی به جا مانده است.
کاخ عباسی بغداد
کاخ عباسی، آخرین قصر به‌جامانده از دودمان خلفای عباسی در سده‌های ۸ تا ۱۳ میلادی، در شهر بغداد و مشرف به رودخانه دجله است. این کاخ زیبا که دارای تالارها و ایوان‌های گچ‌کاری شده است، به شکل بنایی دوگانه ساخته شده که از آن هم به عنوان قصر خلیفه عباسی استفاده می‌شده و هم در آن مدرسه‌ای شبیه مدرسه المستنصریه برای تعالیم دینی بنا شده بود.
کلیسای لاتین و کلیسای گریگوری روشنگر بغداد
کلیسای لاتین بغداد از جمله زیباترین و مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهر بغداد است. این کلیسا دارای معماری استادانه و زیبایی است که تماشای آن برای هر گردشگری دلچسب و خاطره‌انگیز خواهد بود. از دیگر کلیساهای معروف شهر بغداد هم، کلیسای گریگور روشنگر (کلیسای ارتدکس ارامنه) است. گریگور روشنگر، متولد سال ۲۵۷ میلادی، نخستین رهبر دینی ارمنیان بود که بر اثر تلاش او، تیرداد سوم ارمنستان در سال ۳۰۱ میلادی، مسیحیت را دین رسمی این کشور اعلام کرد.
گفته شده که گریگور به هر جا که می‌رسید، پرستشگاه‌های خدایان اساطیری ارمنی (ازجمله پرستشگاه‌های واهاگن و آستقیک) را ویران کرده و به جای آنها، کلیسا می‌ساخت. گریگور همچنین اقدام به ساخت مدارسی برای کودکان کرد تا به آنها زبان‌های کلیسای ارمنی یعنی یونانی و سریانی را آموزش دهد. در اواخر عمر، گریگور مقدس پسرش، آریستاکس کاتولیکوس، را جانشین خود تعیین کرد. سپس خودش برای نیایش به کوه سبوه رفت و در غار مانیا آرک در شهرستان داراناقی به عبادت پرداخته و بعد از مدتی هم در همان غار درگذشت.
آرامگاه خواجه نصیرالدین طوسی کاظمین
ابوجعفر، محمد بن حسن طوسى، معروف به محقق طوسى، خواجه، خواجه نصیرالدین طوسى و استاد البشر، دانشمند، ریاضی‌دان، متکلم، فیلسوف، عارف و یکی از سرشناس‌ترین شخصیت‌های تاریخ جریان‌های فکری اسلامی بود که در سال ۵۹۷ هجری قمری در طوس خراسان متولد شد. خواجه نصیر بعد از آموختن علوم دینی، عقلی، منطق و حکمت طبیعی، تحصیلاتش را در شهر نیشابور به اتمام رساند و در آنجا به عنوان دانشمندی برجسته شهرت پیدا کرد. تا اینکه در سال ۶۷۲ هجری قمری، در سفرش به بغداد دچار بیماری شده و دار فانی را وداع گفت.
جنازه او بنا به وصیتش، در جوار آرامگاه امام کاظم به خاک سپرده شد. گفته می‌شود که در هنگام کندن قبر خواجه نصیر، سردابى در زمین پدیدار شد که جسد خواجه را در داخل آن سرداب دفن کردند. بعدها مشخص شد که الناصر بالله، خلیفه عباسى، آن قبر را براى خودش ساخته بود و پسرش برخلاف خواسته پدر، او را در جای دیگری دفن کرده و آن سرداب خالى مانده بود. نکته جالب دیگر اینکه، تاریخ تمام شدن حفاری سرداب، بر اساس سنگنوشته‌های موجود، روز ۱۱ جمادى‌الأول سال ۵۹۷ هجری قمری یعنی روز تولد خود خواجه نصیر بوده است.
